بررسی عوامل موثر در عمق میدان وضوح
عمق میدان یکی از مهمترین مفاهیم در عکاسی است. عمق میدان به انگلیسی Depth of field و به اختصار DOF هم گفته می شود. در متون فارسی آن را عمق میدان یا عمق میدان وضوح می گویند.
عمق میدان چیست ؟
عمق میدان فاصله ای است بین نزدیکترین و دورترین شی در عکس شما، که تا حد قابل قبولی شارپ بوده و وضوح داشته باشد. معمولا در عکسی که میگیرید قسمت هایی از عکس شفاف بوده و وضوح دارد و به تدریج به حالت محو شدگی می رود. آن ناحیه ای که دارای وضوح خوب است عمق میدان گفته می شود. البته معمولا گذر از قسمت وضوح به حالت محو، بصورت تدریجی در عکس ثبت می شود.
عمق میدان کم خوب است یا زیاد ؟
حتما در برخی عکسهای حرفه ای دیده اید که روی سوژه، فوکوس و وضوح کامل وجود دارد اما پس زمینه کاملا محو و تار شده است. این باعث میشود چشم مخاطب دقیق تر روی سوژه تمرکز کند. یعنی عمق میدان کم است و عکاس فقط محدوده مورد نظر خود را به مخاطب نمایش میدهد. اما گاهی عکاس میخواهد کل تصویر وضوح داشته باشد مانند عکاس های منظره. در اینصورت عمق میدان باید زیاد باشد و همه المانهای موجود در تصویر را در بر بگیرد. بنابراین عمق میدان زیاد یا کم به خودی ِ خود ارزشمند نیست و بستگی به موضوع و کارکرد عکس شما دارد. مهم این است که در برخی از دوربین های ارزانتر، نمیتوان به عمق میدان های کوچک دست یافت و این به خاطر مشخصات دوربین می باشد که در بزودی در همین مقاله آن را توضیح خواهم کرد.
در عکس زیر شمایی از مفهوم عمیق میدان (DOF) را می بینید. در قسمت بالا، DOF کمی داریم و فقط بخش کوچکی از تصویر با وضوح ثبت می شود. در قسمت پایین، DOF وسیع باعث می شود منظره ی بیشتری در عکس دارای وضوح باشد و به اصطلاح عمق میدان بیشتری داریم.
- نمای شماتیک از مفهوم عمق میدان در عکاسی
چهار عامل موثر در عمق میدان عبارتند از :
اپرچر (دیافراگم) – فاصله دوربین تا سوژه – فاصله کانونی لنز – اندازه سنسور دوربین.
که سه عامل اولی در هنگام شات زدن در کنترل شما هستند اما اندازه ی سنسور دوربین چیزی است که از قبل آن را خریده اید! از اینرو سه عامل اول را می توان به عوامل اصلی نام برد.
1- اپرچر
اپرچر ( یا دیافراگم ) دریچه ای است در لنز شما که اجازه می دهد نور از لنز عبور کند و به سنسور برسد تا عکس ثبت شود. در واقع مثل مردمک چشم عمل می کند. اگر نور بیشتری بخواهید خب دیافراگم را باز می کنید و اگر محیط نورانی باشد و بخواهید نور ورودی به سنسور را محدود کنید دیافراگم را تنگ تر (بسته تر ) می کنید. دیافراگم احتمالا اولین عاملی است که هر عکاسی برای تنظیم عمق میدان خود به آن فکر می کند. به عکس زیر دقت کنید تا ارتباط اپرچر با عمق میدان را درک کنید.
- عکس شماتیک رابطه دیافراگم با عمق میدان
طبق عکس بالا، دیافراگم بزرگ (باز) که با f و عدد کوچکتر نمایش داده می شود باعث کم شدن DOF در عکس می شود و دیافراگم کوچک که با f و عدد بزرگتر نمایش داده می شوند DOF بیشتری به شما می دهد.
- عکاس: لطیف پور کریمی – f/22 ، s:5 ، ISO:200
در عکس فوق، عکاس برای اینکه بتواند DOF زیادی را پوشش دهد و همه طبیعت به وضوح در عکس ثبت شود از دیافراگم بسیار بسته f/22 استفاده کرده است.
- عکاس : محمد حسن مصلی نژاد – f/2.8 , s:1/1000 , ISO:200
در عکس فوق، عکاس سعی کرده است با دیافراگم باز 2.8 ، DOF کمی بوجود آورد تا فقط سوژه در محدوده فوکوس باشد و پس زمینه محو و نرم و یکدست شود. اما خب تنها دیافراگم عامل تعیین کننده عمیق میدان نیست. پس بریم سراغ عامل های بعدی .
2- فاصله سوژه تا دوربین
یک عامل مهم دیگر در عمق میدان فاصله سوژه تا دوربین شماست. هر چه این فاصله کمتر باشد عمق میدان کمتر خواهد بود. احتمالا تا حالا سعی کرده اید از یک گل یا حشره از نزدیک عکس بگیرید اما وقتی خیلی به سوژه نزدیک میشوید همه سوژه بطور کامل فوکوس نمی شود. یعنی عمق میدان کم است حتی اگر از دیافراگم بسته استفاده نمایید. چرا که این عمق میدان کم، به خاطر نزدیکی شما به سوژه است. هر چه از سوژه ای که روی آن فوکوس می کنید بیشتر دور شوید عمق میدان افزایش می یابد.
3- فاصله کانونی لنز
لنز های واید انگل (لنزهای زاویه باز که به اختصار لنزهای واید گفته می شود) ، عمق میدان بیشتری نسبت به لنزهای تله فوتو ( یا به اختصار تله ) دارند.
به مثال زیر توجه کنید:
- با تغییر فاصله کانونی لنز، عمق میدان نیز تغییر می کند
در عکس فوق، دیافراگم و فاصله دوربین تا سوژه یکسان است. اما با افزایش فاصله کانونی لنز، عمق میدان کم می شود. DOF در لنز 35mm ، برابر با 1.67 متز می باشد اما با افزایش فاصله کانونی به 100mm ( تله شدن بیشتر یا به اصظلاح زوم شدن ) ، عمق میدان به 0.19 متر کاهش می یابد. این مثال برای دوربین کانن 7D می باشد.
حال به مثال و عکس زیر توجه کنید:
- با تغییر فاصله سوژه تا دوربین عمق میدان تغییر می کند
در مثال بالا ، در هر دو حالت ، دیافراگم 5.6 و فاصله کانونی 50mm می باشد. اما مشاهده می کنیم وقتی فاصله سوژه تا دوربین از 3 متر به 10 متر افزایش می یابد. محدوده عمق میدان از 0.77 متر به 10.47 متر گسترش می یابد. علامت APS-C 1.6x نشانگر این است که این مثال برای دوربین های با سنسور کراپ دار است مانند دوربین کانن 7D که در مثال قبل هم بود.
به مثال زیر توجه کنید:
- با تغییر دیافراگم، عمق میدان نیز تغییر می کند
در مثال بالا،فاصله کانونی و فاصله سوژه از دوربین یکسان است. اما با باز شدن دیافراگم از f/16 به f/5.6 عمیق میدان از 2.47 متر به 0.77 متر کاهش یافته است. این مثال برای دوربین کانن 7D ( یا سنسورهای کراپ دار با ضریب 1.6x است ).
4- اندازه سنسور
اندازه سنسور نیز بر عمق میدان تاثیر می گذارد. بطور خلاصه میتوان گفت دوربین های سنسور کوچک، عمق میدان بزرگتری دارند. البته در این مقایسه باید کمی احتیاط کنید. برای این مقایسه باید دوربین های در حال مقایسه، لنزهایی داشته باشد که فاصله کانونی موثر آنها، میدان دید یکسانی داشته باشند در اینصورت اگر شما در همان فاصله از سوژه، عکس بگیرید متوجه خواهید شد که سنسورهای بزرگتر، عمیق میدان ( DOF ) کمتری دارند.
فاصله کانونی موثر:
اینکه می گوییم فاصله کانونی موثر، یعنی آنچه از منظره یاب یک دوربین دیده می شود با منظره یاب دوربین دیگر یکی باشد. مثلا اگر شما لنز 50mm را روی دوربین کانن 5D ببندید . و همین لنز را روی دوربین کانن 7D است . دید یکسانی نخواهد داشت چرا که دوربین 5D فول فریم است ( یعنی سنسور بزرگتر دارد ) در حالی که دوربین 7D سنسور کوچک تر دارد. این تفاوت دید، با یک ضریب تعریف می شود که به آن فاکتور کراپ (ضریب کراپ) یا ضریب برش می گوییم.
اگر کانن 5D ( فول فریم ) را مرجع بگیریم دوربین کانن 7D ضریب 1.6 خواهد داشت. در مثال بالا بستن لنز 50mm روی دوربین 7D ، همان زاویه دید را می دهد که لنز 80mm روی دوربین 5D باشد. به همین خاطر می گویم فاصله کانونی موثر، در این مقایسه لحاظ شود. یعنی دوربین کانن 7D با لنز 50mm می بایست با دوربین کانن 5D با لنز 80mm مقایسه شود چرا که در اینصورت یک زاویه دید یکسان خواهیم داشت. در این حالت دوربینی که سنسور کوچکتر دارد یعنی 7D ، عمق میدان بیشتری نسبت به دوربین 5D دارد. ضریب کراپ برای دوربین های کانن و نیکون و مدل های دیگر اندکی متفاوت است.
خب به نظرم اعداد بالا کمی شما را گیج کرده باشد خصوصا اگر اولین بار است که با چنین موضوعی رو به رو می شوید. بیایید یک مثال تصویری را با هم مرور کنیم. یک دوربین فول فریم با لنز 120mm ، با یک دوربین با سنسور کراپ دار با ضریب 1.5 ( که به APS-C شناخته می شوند ) با لنز 80mm ، با یک دوربین سنسور کوچکتر 4/3 با لنز 60mm ، همه اینها میدان دید یکسانی دارند. یعنی اگر در یک فاصله از سوژه قرار بگیرند ( با فاصله کانونی های گفته شده ) ، تقریبا یک تصویر با دید یکسانی ارائه می دهند. فرض کنیم دیافراگم روی f/9 تنظیم شود و فاصله دوربین از سوژه 5 متر باشد. جدول زیر نشانگر میزان عمق میدان برای هر یک از دوربین هاست.
- با کوچک تر شدن اندازه سنسور عمیق میدان افزایش یافته است.
همانطور که می بینید سنسور فول فریم 35 میلی متری ( که دوربین حرفه ای و گران قیمتی هم محسوب می شود ) کمترین عمق میدان را دارد و هر چه به سمت سنسور کوچکتر می رویم عمق میدان افزایش می یابد. به هر حال سه عامل اصلی تعیین کننده عمق میدان، بعلاوه اندازه سنسور به عنوان عامل چهارم، با هم در حال تعامل هستند و برای رسیدن به عمق میدان مناسب، کنترل هر سه عامل با توجه به شرایط محیطی و خواست عکاس، می تواند نتیجه مطلوب را به همراه داشته باشد.
تشخیص عمق میدان
آنچه شما در چشمی ( یا همان منظره یاب یا viewfinder یا ویزور ) دوربین های DSLR می بینید در واقع نمایشی است از محیط بیرون بدون اعمال تنظیمات دیافراگم ( معمولا دیافراگم در بازترین مقدار خود است که بیشترین نور را به ویزور و سنسور های جهت فوکوس برساند). اما وقتی شما عکس می گیرید تنظیمات دوربین مانند دیافراگم روی عکس شما و عمق میدان اثر میگذارد. در اکثر دوربین های DSLR ، دکمه ای وجود دارد به نام پیش نمایش عمق میدان که با فشردن آن میتوانید از طریق چشمی دوربین عمق میدان را مشاهده نمایید. در واقع نوعی پیش نمایش از عمق میدان را به شما ارائه میدهد. اما در دیافراگم های بسته تر ممکن است تصویر تاریک بوده و مشاهده ناحیه DOF مشکل باشد. از طریق نمایش زنده ( live view ) دوربین نیز میتوانید DOF را مشاهده نمایید ( یعنی تصویر روی نمایشگر ).
مزیت Live View نمایش عکس با همان شرایطی نوری می باشد که قرار است ثبت می شود. البته شاید نیاز باشد در منوی تنظیمات دوربین، گزینه شبیه سازی نوری در هنگام نمایش زنده فعال باشد(بستگی به منوی دوربین عکاسی شما دارد). در حالت نمایش زنده نیز با فشردن دکمه عمق میدان ، میتوانید ناحیه فوکوس را بررسی کنید.
دوربین های بدون آینه ( دوربین های میرورلس) در برابر DSLR ها این مزیت را دارند که آنچه در منظره یاب دیجیتال یا صفحه نمایش دوربین می بینید به لحاظ نوری و عمق میدان همان عکسی خواهد بود که ثبت می شود بنابراین میتوان عمق میدان را در آن مشاهده کرد. با پیشرفت تکنولوژی در دوربین های عکاسی، ممکن است گزینه های بهتر و متعددی برای دیدن عمق میدان در اختیار عکاسان قرار داده شود. مثلا همینک در برخی از دوربین های بدون آینه ناحیه ی فوکوس توسط خطوط راهنما، در نمایشگر به عکاسان نشان داده می شود.
فرمول هایی وجود دارد که می توانید عمق میدان را با آنها محاسبه کنید که البته بسیار عذاب آور بوده و کار من و شما نیست. امروزه با وجود اپلیکیشن ها همه کارها ساده تر شده اند. از جمله آنها اپلیکیشنی است که عمق میدان را برای شما محاسبه می کند. من از اپ DOF Caculator استفاده می کنم که میتوانید آن را از اپ استور های معروف دانلود و نصب کنید. مثالهای بالا نیز همه توسط این اپلیکیشن محاسبه و به شما ارائه شد. بد نیست چنین اپلیکیشنی را نصب کنید. البته من از این اپلیکیشن بیشتر برای بدست آوردن هایپر فوکال (درباره ی هایپر فوکال بزودی یک مقاله آموزشی خواهم نوشت ) استفاده می کنم و برای عمق میدان، خودم را درگیر گوشی و اپلیکیشن نمی کنم مگر در موارد خیلی خاص .
کاربرد این اپلیکیشن بسیار آسان است. ابتدا مدل دوربین خود را انتخاب می کنید تا اندازه سنسور برای اپلیکیشن مشخص شود. اگر مدل دوربین موجود نبود از گزینه های عمومی که ضریب کراپ دارند استفاده نمایید. مثلا به جای استفاده از دوربین 7D می توانید از گزینه APS-C 1.6x استفاده کنید. سپس کافیست تا دیافراگم ، فوکال لنز ، و فاصله تا سوژه را تعیین کنید. آنگاه اپلیکیشن نه تنها عمق میدان را به شما می دهد بلکه نزدیک ترین و دورترین فاصله فوکوس را به شما ارائه می دهد. به نظرم مهمترین چیزی که این اپلیکیشن ها دارند بدست آوردن فاصله هایپرفوکال ( یا فاصله ابر کانونی ) است. این فاصله ای است که اگر روی سوژه ای در آن فاصله فوکوس کنیم، از آن فاصله تا بینهایت پشت آن فوکوس خواهد بود و البته مقداری نیز از جلوی سوژه.
در عکاسی منظره که نیاز به عمق میدان وسیع است داشتن هایپرفوکال میتواند بسیار مفید باشد. در هر صورت یک لنز واید و یک دیافراگم بسته که منجر به عمق میدان بیشتری می شوند در رسیدن به هایپرفوکال و داشتن فوکوس تا بی نهایت موثر هستند.
نتیجه :
اینکه همیشه بخواهیم بطور دقیق میزان DOF را بدانیم و به اپلکیشین مراجعه کنیم کار درستی نیست و لذت عکاسی را از بین می برد. بخشی از عکاسی نیاز به تمرین و تجربه دارد نه اپلیکیشن و محاسبات. شما می بایست با دانش و تجربه ای که دارید بدانید هنگامی که خواهان یک DOF کم هستید چگونه سریع تنظیمات را انجام دهید تا به خواسته خود برسید و بر عکس چگونه به یک Depth of field) DOF) بزرگ دست یابید.
مزیت دوربین های دیجیتال این است که شما میتوانید فورا عکس خود را در نمایشگر ببینید و عمق میدان آن را مشاهده نمایید و دیگر نیازی به رجوع به گوشی و اپلیکیشن نیست. اگر DOF مناسب نبود با تنظیماتی که اینک یاد گرفته اید می توانید به نقطه ایده آل برسید.
اگر به عمق میدان کمتر نیاز داشتید دیافراگم را بازتر کنید یا به سوژه نزدیک شوید یا فاصله کانونی را بیشتر کنید ( یعنی لنز تله تر ).بر عکس اگر عمق میدان بیشتری نیاز بود دیافراگم را بیشتر ببنیدید از سوژه فاصله بگیرید یا لنز را واید تر کنید.
نویسنده : محمد دلیری
سلام و عرض خسته نباشید به شما و تشکر بابت مقاله مفیدتون در خصوص عمق میدان
من یک سوال داشتم و اون این که برای دوربین Canon 7D برای مصارف خانگی
شما چه لنزی رو پیشنهاد میکنید ؟
در حال حاضر لنز من 200 – 18 مارک Sigma هست ، میخواستم بدونم لنز
بهتری که شارپ تر باشه میتونم تهیه کنم یا خیر ؟